Η φενάκη της υπερκατανάλωσης

Η κατανάλωση ανέκαθεν αποτελούσε απαραίτητη διαδικασία για την επιβίωση του ανθρώπου, από την τροφή και τη στέγαση έως την ένδυση και την υγεία. Ο 20ός αιώνας ωστόσο, παρουσιάζει τον άνθρωπο επιρρεπή σε μια υπερβολή, κατά τον Αριστοτέλη, τον καταναλωτισμό. Τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότεροι καταναλώνουν πέρα των αναγκών τους ή και των δυνατοτήτων τους. Τα αίτια της υπερκατανάλωσης αυτής ποικίλλουν και σίγουρα χρήζουν διερεύνησης.

Η λαίλαπα του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου άφησε πίσω της κοινωνίες ταλαιπωρημένες, εξαθλιωμένες, πεινασμένες, οι οποίες, όμως, απαιτούνταν να ανασυγκροτηθούν και να ακμάσουν γρήγορα. Αυτό το κατάφεραν στηριζόμενες στη βιομηχανική ανάπτυξη, μια διαδικασία που αυτομάτως δημιούργησε χιλιάδες θέσεις εργασίας. Ταυτόχρονα, η παραγωγή άρχισε να γίνεται μαζική και, επομένως, να αυξάνεται δίνοντας έτσι περισσότερες επιλογές στους καταναλωτές, οι οποίοι στοιχειωμένοι από το φόβο μιας αναμενόμενης πείνας άρχισαν να καταναλώνουν αφειδώς τα παρεχόμενα αγαθά.

Στο πλαίσιο αυτό το κράτος όχι μόνο δεν αντιστάθηκε, αλλά ενίσχυσε την καταναλωτική αυτή μανία των πολιτών. Ειδικότερα, δεδομένων των οικονομικών συμφερόντων που ικανοποιούσε από όποια βιομηχανική επένδυση, συνέδραμε στο να επικρατήσει η νόθα άποψη πως «υπάρχουν λεφτά» τη στιγμή που επέτρεπε στις εταιρείες να δημιουργήσουν την ψευδαίσθηση των συνεχώς αυξανόμενων αγαθών. Μάλιστα, δε δίστασε να προωθήσει ως απαραίτητα τα δάνεια με τα οποία οι αυτοαποκαλούμενοι νεόπλουτοι της κάθε περιόδου αγόραζαν και εξαγόραζαν προϊόντα, αγαθά και υπηρεσίες.

Και κάπως έτσι έφτασε το σήμερα, οπότε ο άνθρωπος μπορεί μεν να βιώνει την κρίση, εξακολουθεί δε να υπερκαταναλώνει. Γιατί αυτό είναι που προωθεί ο σύγχρονος πολιτισμένος κόσμος. Ότι δηλαδή αξία έχει η ποσότητα και όχι η ποιότητα, ότι την εξουσία την έχει ο πλεονάζων, ότι το χρήμα είναι κινητήριος δύναμη, ότι σημασία έχει το «φαίνεσθαι» και όχι το «είναι». Αυτά τη στιγμή που ο σημερινός άνθρωπος εμφανίζεται δέσμιος των προκαταλήψεών του, αφού δηλώνει ανασφαλής για να αντιταχθεί στις μάζες και πρόθυμος να ταυτιστεί με όποιο πρότυπο του πασάρουν πιστεύοντας πως έτσι ικανοποιεί τη φιλαρέσκειά του.

Το σύστημα αυτό του καταναλωτισμού, όμως, του οποίου ο άνθρωπος είναι υπόδουλος συνιστά πλήγμα για την κοινωνία και τα μέλη της.

Αρχικά, το άτομο στην προσπάθειά του να εκπληρώσει τις καταναλωτικές του τάσεις υπερεργ άζεται. Για την ακρίβεια, προκειμένου να εξασφαλίσει τα χρήματα των επικείμενων αγορών, καταλήγει να εργάζεται για να καταναλώσει και όχι για να δημιουργήσει με αποτέλεσμα να αλλοτριώνεται από το επάγγελμά του. Παράλληλα, παρακολουθεί τον ελεύθερό του χρόνο να συρρικνώνεται, αδυνατεί να διοχετεύσει ουσιαστικά την ενεργητικότητά του και αγχώνεται για το πώς θα εξασφαλίσει το μέγιστο κέρδος.

Έπειτα, ο άνθρωπος αναπτύσσει σταδιακά μια σχέση εξάρτησης με τα υλικά αγαθά, ενώ αδιαφορεί για τα πνευματικά, καθώς αγοράζει και καταναλώνει τα πάντα μόνος του, αδυνατεί να μοιραστεί το οτιδήποτε, υιοθετεί μια ατομικιστική συμπεριφορά, εμφανίζεται ανίκανος να συνάψει υγιείς διαπροσωπικές σχέσεις. Όταν πάλι δημιουργήσει μια σχέση, φροντίζει να εξασφαλίσει το κέρδος του από αυτήν και έπειτα να την εγκαταλείψει αθόρυβα. Γενικά, ασπάζεται τον υλικό ευδαιμονισμό στο βωμό του οποίου θυσιάζει τόσες και τόσες αξίες, όπως αυτές της εγκράτειας, της ελευθερίας, του σεβασμού και της αξιοπρέπειας, τόσο προς τους άλλους, όσο και προς τον ίδιο του τον εαυτό.

Βέβαια, το πλήγμα δεν έγκειται μόνο στη φθορά της ανθρώπινης συνείδησης. Επιπρόσθετα, ο καταναλωτισμός καταστρέφει και τον πλανήτη στο σύνολό του. Αναλυτικότερα, όλο και περισσότερα απορρίμματα συσσωρεύονται κάθε φορά που ένας καταναλωτής υπερκαταναλώνει, όλο και μεγαλύτεροι όγκοι αερίων επιβαρύνουν την ατμόσφαιρα, όλο και ταχύτερα ελαχιστοποιούνται οι διαθέσιμοι πόροι. Υπολογίζεται ότι αν όλοι κατανάλωναν, όπως οι Ευρωπαίοι, θα χρειάζονταν δύο ακόμη πλανήτες για να αντληθούν οι πρώτες ύλες, ενώ στην περίπτωση των Αμερικανών τέσσερις. Πάντως, σε κάθε περίπτωση, πρόκειται για μια καταστροφή την οποία βιώνει άμεσα ο άνθρωπος όντας άμεσα συνδεδεμένος με τη φύση.

Τελικά, ο καταναλωτισμός αποτελεί μια στάση, η οποία καλλιεργείται επιμελώς από τις εκάστοτε εξουσίες και η οποία επίδοξα στοχεύει στον αποπροσανατολισμό της κοινής γνώμης. Βεβαίως, όλοι ανεξαιρέτως οφείλουμε να αφυπνιστούμε, να συνειδητοποιήσουμε τη φενάκη της υπερκατανάλωσης και να ξεχάσουμε δια παντός την επικίνδυνα διαδεδομένη ρήση «ψωνίζω άρα υπάρχω».

#Προβληματισμοί